Muziek in de jeugdhulp: “Al na een paar dagen merk je het verschil”

Bij gro-up jeugdhulp begeleiden we kinderen met allerlei uiteenlopende uitdagingen. Maar wat de uitdaging ook is, volgens gedragswetenschapper Kim Luijendijk kan muziek bijna altijd een deel van de oplossing zijn.

“Soms trekken of weten ouders het gewoon niet meer”, legt Kim uit als we haar vragen wat jeugdhulp voor kinderen en ouders betekent. “En dan komen ze, vaak nadat ze bij de huisarts of gemeente zijn geweest, bij ons terecht. In naschoolse behandelgroepen helpen we kinderen die bijvoorbeeld moeite hebben met sociale omgang, emoties herkennen of voor zichzelf opkomen. Bij het Dagprogramma Jonge Kind helpen we kinderen die een ontwikkelingsachterstand hebben. Je merkt bij hen bijvoorbeeld dat hun spraak en taal achterloopt op dat van leeftijdgenoten. En dan hebben we nog de jeugdhulp die we op scholen en bij mensen thuis aanbieden. Al die uitdagingen vragen om een andere aanpak. Maar we merken steeds beter dat muziek eigenlijk altijd een belangrijke rol kan spelen.”

“Met twee verschillende doelen, eigenlijk. Allereerst gebruiken we muziek tijdens overgangsmomenten. Bijvoorbeeld als de tafel moet worden gedekt of als we willen dat kinderen hun jas aantrekken om naar buiten te gaan. De kinderen die wij helpen, hebben vaak moeite met het verwerken van verbale instructies. ‘Doe allemaal je jas aan!’ roepen, heeft vaak dus niet heel veel zin. Door specifieke muziek op te zetten tijdens de verschillende overgangsmomenten, gaan kinderen onbewust de connectie leggen tussen wat ze horen en wat er van hen verwacht wordt.”

“Zeker. Muziek stelt je in staat om dingen veel beter te onthouden. Dat merk je zelf waarschijnlijk ook. Laat iemand drie keer hetzelfde verhaal tegen je vertellen, en de kans is heel klein dat je je volledige zinnen uit het verhaal herinnert. Luister drie keer naar hetzelfde liedje, en je kunt het al bijna meezingen. Dat is de kracht van muziek, het activeert andere delen in de hersenen. En door die muziek dus te koppelen aan bepaalde acties, maak je het voor kinderen veel makkelijker om te onthouden wat ze moeten doen.”

“Dat kan heel snel gaan. Ik werkte eens samen met een gezin waar het zoontje ADHD had en veel last van spanning had. Elke ochtend als hij de trap afkwam was hij daardoor van alles vergeten. Dan had hij zijn tanden niet gepoetst of was hij bepaalde kleren vergeten aan te trekken. Ik raadde de ouders aan om elke ochtend hetzelfde liedje op te zetten. De eerste keren moesten de ouders het kind nog een beetje helpen door het voor te doen en de connectie te benoemen, maar na drie dagen ging het ineens veel beter. Hij koppelde acties aan de muziek. En door de muziek was hij ook veel minder gehaast. Hij wist: zo lang ik het liedje nog hoor, ben ik op tijd. De ouders waren superblij. Ze zeiden tegen me: “Jij hebt ook een makkelijke baan, zeg. Je hoeft alleen maar een muziekje op te zetten!”. Daar kon ik wel om lachen.

“Ja, dat is natuurlijk heel belangrijk. Je kunt wel heavy metal draaien, maar dat gaat in de meeste gevallen een averechts effect hebben. Het is daarom vooral erg belangrijk om goed te observeren. Laat kinderen naar muziek luisteren en bekijk goed wat het met hen doet. Worden ze er rustig van of vertonen ze juist opeens fysieke onrust?”

Toch is er volgens Kim wel iets te zeggen over muziek die het vaak goed doet. “Rustige, kalme muziek werkt over het algemeen beter dan drukke muziek. Klassieke muziek heeft vaak een rustgevende werking, maar een Spotify-playlist met kalme muziek doet het ook vaak goed. Overigens hoeft het niet per se muziek te zijn, het kunnen ook alleen geluiden zijn. Natuurgeluiden, zoals het geluid van regen op de ramen. Of white noise, een soort monotoon, ruisend geluid. Ook daarvan is genoeg te vinden op Spotify en YouTube.”

“Die zijn er zeker, maar eerlijk is eerlijk, ook wij zouden er nog veel meer gebruik van moeten maken. Wel zijn we nu net begonnen met een experimentje. Op een van onze behandelgroepen zit een meisje dat veel moeite heeft om voor zichzelf op te komen. Ze loopt altijd met de anderen mee. Behalve als we haar een koptelefoon opzetten en ze helemaal zelf mag kiezen welke muziek ze draait. Als ze maar vaak genoeg haar muziek kiest, ervan geniet en merkt dat ze niet wordt veroordeeld, helpt het haar hopelijk om vaker eigen keuzes te maken.”

“Nou, ik zou vooral zeggen: gebruik het zo vaak mogelijk. Muziek versterkt herinneringen, dus maak er een gewoonte van om thuis en onderweg muziek op te zetten. Let er daarbij natuurlijk wel op welke muziek je opzet. Let niet op je eigen voorkeur, maar zet juist op waar je kind blij van wordt. En wat je kind nu fijn vindt, kan hij of zij over een jaar opeens een beetje zat zijn. Omdat de smaak is ontwikkeld of omdat er toch ook bepaalde negatieve herinneringen aan muziek zijn gaan kleven.”

Maar tegelijkertijd is muziek volgens Kim niet altijd de heilige graal. “Bij sommige kinderen werkt het niet. Dan kan je als ouder beter op zoek naar iets wat je kind wel kalmeert. Geur kan bijvoorbeeld goed werken. Ik ken kinderen waarop sommige geuren een kalmerend effect hebben. Weer andere kinderen worden rustig van tekenen, bepaalde fidget toys of van yoga. Dus m’n belangrijkste tip is: observeer en leer. Doe wat voor jouw kind werkt.”